سردرد خوشه ای چیست ؟
سردرد خوشه ای (cluster headache) سردردی مربوط به عصب سه قلوی اعصاب خود مختار است.
این بیماری که مشخصه آن حمله‌های بسیار دردناکِ یک طرفه و کوتاه مدت است ، با درد فرو رونده و آزار دهنده در همان سمت سر، همراه است. شدت این اختلال تأثیرات زیادی بر زندگی فرد می‌گذارد. مردان دو تا چهار برابر بیشتر از زنان احتمال ابتلا به سردرد خوشه ای را دارند؛ با این حال، شیوع کلی آن بسیار کم است و حدود ۱ در ۱۰۰۰ است. به دلیل نادر بودن آن، اطلاعات پزشکی روزمره محدودى در دسترس است. اگر چه اکثریت قریب به اتفاق مبتلایان بزرگسالان هستند ، اما این نوع سردرد در کودکان زیر ۶ سال نیز گزارش شده است.
انواع سردرد خوشه ای
دو نوع سردرد خوشه ای وجود دارد :
- اپیزودیک
- مزمن
سردردهای خوشه ای اپیزودیک
یک سری از سردردهای شدید که معمولاً به مدت یک هفته تا سه ماه طول می‌کشند (اگر چه در موارد نادری ممکن است تا یک سال هم ادامه پیدا کنند). معمولاً، پس از آن، به مدت 6 تا 12 ماه دوره بهبودی و بدون درد وجود دارد. پس از این زمان، دوباره چرخه تکرار میشود. البته در مواردی نیز چرخه بعدی، تا سال‌ها آغاز نمی‌شود.
سردردهای خوشه ای مزمن
دوره سردرد ممکن است به مدت چند ماه، یک سال یا حتی بیشتر، ادامه پیدا کند. دوره‌های بهبودی، کوتاه است و شاید به مدت یک ماه طول بکشد.
نشانه‌ها و علائم شایع سردرد های خوشه‌ای
حملات سردرد خوشه‌ای معمولاً خیلی سریع و بدون مقدمه اتفاق می‌افتد. هر چند ممکن است ابتدا نوعی حالت تهوع یا سرگردانی شبیه به سردردهای میگرنی در شما ایجاد شود. شایع‌ترین نشانه‌ها و علائم یک سردرد خوشه‌ای عبارت است از:
درد شدید و آزار دهنده که معمولاً در داخل یا اطراف یک چشم متمرکز شده است، اما ممکن است به سایر قسمت‌های سر، صورت، گردن و شانه‌ها نیز کشیده شود.
- سردرد یک طرفه
- بی‌قراری و تشویش
- ریزش شدید اشک
- قرمزی چشم در یک طرف سر
- گرفتگی یا آبریزش بینی در یک طرف سر
- عرق شدید در پیشانی یا صورت
- رنگ‌پریدگی یا برافروختگی صورت
- ورم اطراف چشم در یک طرف سر
- افتادگی پلک
افراد مبتلا به سردردهای خوشه‌ای برخلاف افرادی که به سردردهای میگرنی دچار می‌شوند، با بی‌قراری به اطراف خود قدم می‌زنند یا می‌نشینند و مرتب به عقب و جلو حرکت می‌کنند.
بعضی از علائم سردرد عصبی و میگرن از جمله حساسیت به نور و صدا ممکن است در سردرد خوشه‌ای هم اتفاق بیفتد که البته فقط در یک طرف سر خواهد بود.
الگوی حملات سردرد خوشه ای چگونه است؟
این نوع سردردها اغلب هر روز اتفاق می‌افتند و ممکن است تا چندین ماه هم ادامه داشته باشد. گاهی بین شروع سردردهای جدید وقفه‌ای به‌وجود می‌آید که تا ماه‌ها ادامه پیدا می‌کند. الگوی زمانی سردرد خوشه ای معمولا در زمان خاصی از روز است. برای مثال ممکن است فرد هر روز و دقایقی بعد از بیدار شدن، این سردرد را احساس کند.
تشخیص سردردهای خوشه‌ای
سردرد خوشه‌ای نوع مشخصی از درد و الگوی حملات دارد. تشخیص این سردردها به توصیف شما از حملات، از جمله درد، محل و شدت آنها و علائم مرتبط بستگی دارد. این که سردردهای شما هر چند وقت یک بار رخ می‌دهد و چه مدت‌زمانی طول می‌کشد نیز عوامل مهمی در تشخیص سردردهای خوشه‌ای هستند.
گاهی اوقات علم پزشکی در زندگی با استفاده از روش‌های خاص، نوع و علت سردرد شما را مشخص می‌کند.
معاینه عصبی
معاینه عصبی ممکن است به پزشک در تشخیص علائم فیزیکی یک اختلال عصبی کمک کند. این نوع معاینه در بیماران مبتلا به سردردهای خوشه ای معمول است. پزشک شما از یک سری روش‌ها، از جمله آزمایش حواس، رفلکس و اعصاب، برای ارزیابی عملکرد مغز استفاده می‌کند.
تصویربرداری از مغز
اگر سردردهای غیرمعمول یا پیچیده دارید یا نتیجه معاینه عصبی شما غیرطبیعی بوده، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای رد سایر علل جدی سردرد، مانند تومور یا آنوریسم توصیه کند.
- ام آر آی (MRI) روشی است که در آن از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز و عروق خونی استفاده میشود.
- سی تی اسکن (CT scan) تصاویر مقطعی از مغز شما با استفاده از پرتو ایکس ایجاد می‌کند.
درمان سردرد خوشه ای
از آنجاییکه سردرد خوشه ای بسیار دردناک بوده و فرد را بی قرار می کند، برای فرد مبتلا بسیار آزار دهنده است و حتما نیاز به درمان صحیح دارد ولی متاسفانه سردرد کلاستر، بخوبی میگرن به درمان جواب نمی دهد و جواب به درمان در آن سخت می باشد.
درمان مرحله حاد حمله شامل تریپتانها مثل سوماتریپتان و ریزاتریپتان، ارگوتامین، لیدوکایین (اسپری) و اکسیژن است. دیده شده ماسک اکسیژن خالص ۱۰۰% برای مدت ۱۵ دقیقه ممکن است موجب فروکش کردن حمله شود. همچنین در مواردی دوش آب گرم باعث کاهش سردرد خوشه ای میشود.
درمانهای نگهدارنده شامل داروهایی است که فرد روزانه باید استفاده کند تا دچار حمله سردرد نشود. این داروها ممکن است طول مدت پریود حمله های کلاستر را کاهش داده و باعث زودتر فروکش کردن آن شوند و آنها عبارتند از:
۱- کورتیکواستروییدها مثل پردنیزولون خوراکی با دوز کافی برای مدت کوتاه
۲- سدیم والپروات
۳- ارگوتامین که شب قبل از خواب مصرف می شود تا حمله های شبانه در خواب رخ ندهد (تنها موردی که ارگوتامین به عنوان درمان پیشگیری کننده بکار می رود، اینجاست)
۴- گاباپنتین
۵- توپیرامات
۶- وراپامیل
۷- لیتیوم
بلاک عصب پس سری (Occipital nerve block)
پزشک متخصص سردرد ممکن است تزریق کورتون و مواد بی حس کننده در محل عصب پس سری انجام دهد و با بلاک کردن آن باعث کاهش درد شود. این درمان طول مدت اثر کوتاهی دارد و موقتی است و فقط در مواردی که بیمار درد غیر قابل تحمل داشته و نتواند تا اثر کردن داروهای نگهدارنده تحمل کند انجام می شود.
تغییر سبک زندگی (Life style change)
رعایت بعضی موارد می تواند به کاهش حمله های درد در سردرد خوشه ای کمک کند:
۱- برنامه خواب منظم داشته باشید، تغییر الگوی خواب می تواند باعث حمله سردرد شود.
۲- از مصرف الکل بپرهیزید. همه نوع مشروبات الکلی حتی آبجو و شراب اگر در پریود حملات سردرد کلاستر مصرف شوند می توانند باعث تحریک حمله سردرد خوشه ای شوند.
۳- مصرف سیگار را تاجاییکه ممکن است کم کنید.
اگر شما هم علائم و نشانه های سردرد خوشه ای را دارید حتما با مراجعه به کلینیک تخصصی سردرد با پزشک متخصص سردرد مشورت نمایید.